Lý do người Mỹ bầu tổng thống thông qua đại cử tri

Khoảng 244 triệu cử tri Mỹ ngày 5/11 sẽ đi bỏ phiếu bầu tổng thống giữa hai ứng viên, Kamala Harris của đảng Dân chủ và Donald Trump của đảng Cộng hòa. Tuy nhiên, không phải ứng viên giành được hơn 122 triệu phiếu phổ thông là sẽ đắc cử tổng thống.

Trên thực tế, người Mỹ không trực tiếp bầu tổng thống, mà "ủy quyền" cho 538 đại cử tri, hợp thành đại cử tri đoàn. Khi nhóm họp để bỏ phiếu vào ngày 17/12, các đại cử tri không được tùy ý quyết định, mà phải bầu cho ứng viên thắng phiếu phổ thông tại bang mình.

Cơ chế này đã được quy định trong Hiến pháp Mỹ và áp dụng từ năm 1787. Ứng viên đắc cử cần nhận được tối thiểu 270 phiếu đại cử tri.

Lý do Mỹ định đoạt kết quả bầu tổng thống bằng hệ thống đại cử tri mà không dựa trên phiếu phổ thông bắt nguồn từ yếu tố lịch sử. Khi nước Mỹ mới giành độc lập, việc các ứng viên tổ chức chiến dịch vận động tranh cử, cũng như tổ chức bỏ phiếu đồng loạt ở quy mô quốc gia gần như là điều không thể, do khả năng truyền đạt thông tin thời đó còn thô sơ, cũng như sự ngờ vực giữa các bang, đảng phái và cả mối lo ngại về phổ thông đầu phiếu.

Những người soạn thảo Hiến pháp năm 1787 của nước Mỹ bác bỏ cả hai cách thức bầu tổng thống là thông qua quốc hội (do nguyên tắc phân lập quyền lực) lẫn qua cách bầu trực tiếp của cử tri (do lo ngại người dân sẽ chỉ bầu cho ứng viên địa phương và các bang lớn sẽ nắm vai trò thống trị).

Các bang miền nam nước Mỹ khi đó rất ủng hộ hệ thống bầu tổng thống qua đại cử tri, do họ bị thất thế nếu tính phiếu phổ thông. Theo quy định thời kỳ đó, những nô lệ tại khu vực này không có quyền bỏ phiếu, nhưng được tính bằng 3/5 người thường khi thống kê quy mô dân số của mỗi bang để phân bổ phiếu đại cử tri.

Các nhà lập quốc Mỹ cuối cùng nhất trí áp dụng hình thức bầu tổng thống bằng đại cử tri đoàn. Số lượng đại cử tri của mỗi bang được phân bổ dựa trên quy mô dân số của bang đó.

Ngày nay, số lượng đại cử tri Mỹ tương ứng số đại diện trong 435 ghế Hạ viện và 100 ghế Thượng viện. Ba đại cử tri còn lại đến từ thủ đô Washington.

Theo cách phân bổ này, California là bang đông dân nhất nên cũng có số lượng phiếu đại cử tri nhiều nhất. 6 bang ít dân cư nhất và thủ đô Washington có ba phiếu đại cử tri, mức tối thiểu.

Hệ thống này đồng nghĩa một ứng viên muốn chiến thắng phải nhận được sự ủng hộ của các lá phiếu trên phạm vi cả nước, chứ không chỉ tập trung ở những bang đông dân. Do đó, hình thức bỏ phiếu đại cử tri được coi là cách vẫn phản ánh lá phiếu phổ thông nhưng cũng đảm bảo các bang nhỏ không chịu thiệt thòi trong việc bầu chọn lãnh đạo mới của đất nước.

Do biến động dân số, số lượng đại cử tri phân bổ cho từng bang có thể thay đổi qua các mùa bầu cử. So với năm 2020, năm nay có 13 bang tăng hoặc giảm phiếu đại cử tri.

Cụ thể, Texas thêm hai phiếu, từ 38 lên 40, trong khi Colorado, Florida, Montana, Bắc Carolina, Oregon đều tăng một. California năm 2020 có 55 phiếu đại cử tri, nhưng năm nay còn 54. Các bang Illinois, Michigan, New York, Ohio, Pennsylvania và Tây Virginia đều giảm một phiếu đại cử tri.

Trước ngày bầu cử, ủy ban các đảng ở mỗi bang sẽ đề cử đại cử tri tiềm năng đại diện cho đảng mình, theo đúng số lượng được phân bổ. Họ thường là người cống hiến tận tụy cho đảng, thậm chí là những người có quan hệ cá nhân hoặc chính trị với ứng viên tổng thống. Mỗi ứng viên tổng thống sẽ có một danh sách đại cử tri tiềm năng tại mỗi bang.

Sau khi có kết quả kiểm phiếu, ứng viên thắng phiếu phổ thông ở bang nào thì đại cử tri tiềm năng ủng hộ ứng viên đó sẽ trở thành đại cử tri chính thức của bang. Về cơ bản, các đảng chọn những người trung thành với đảng làm đại cử tri để đảm bảo họ sẽ bầu đúng theo kết quả bỏ phiếu phổ thông.

Đại cử tri Jordan Harris rời đi sau khi bỏ phiếu bầu tổng thống ở Harrisburg, Pennsylvania tháng 12/2020. Ảnh: Reuters

">